Η «αυτοχειρία» της κρίσης

Δεν ξέρω τι είναι πιο φρικτό, η προσπάθεια «φυσικοποίησης» της κρίσης ή η ενοχοποίηση του αυτόχειρα μιας αυτοκτονίας. Σε κάθε περίπτωση όπως είναι αναμενόμενο, οι θύτες όπως είναι φυσικό ενοχοποιούν πάντα τα θύματα τους. Ο καπιταλισμός ως σύστημα ασύμμετρων και μη συμβιωτικών ανθρωπίνων σχέσεων πάντα θεωρεί ότι φταίνε οι άλλοι, στην προκειμένη περίπτωση οι αδύνατοι – «φτωχοί αυτόχειρες» για τα δεινά τους.

Η ερμηνεία μιας πράξης κοινωνικού ΣΟΚ & ατομικού ΔΕΟΥΣ, από τον κυρίαρχο λόγο εμπεριέχει όλο το φάσμα από την γραφικότητα, τον ιδεολογικό χειρισμό έως και την σκύλευση του νεκρού. Με στόχο τον εξορθολογισμό της κατάστασης, όλοι αυτοί οι διαπρεπείς βολεμένοι και στυλοβάτες του

σημερινού  συστήματος θα εστιάσουν στην προσωπικότητα του θύματος και όχι στο γενικότερο πλαίσιο που προκάλεσε την πράξη, θα προσπαθήσουν να την αποδομήσουν υπεραναλύοντας το αποτέλεσμα και όχι την αιτία, θα καταδείξουν το κλαδί – ούτε καν τον δέντρο – και φυσικά θα χάσουν το δάσος.

Η αυτοκτονία, ως πράξη, αποσκοπεί και αποφέρει τελικά το θάνατο σε αυτόν που την σχεδιάζει, αποτελεί δε μια παράδοξη αλλά όχι ακατανόητη κατάσταση της ανθρώπινης φύσης που εκπλήσσει, προβληματίζει, και τρομάζει την κοινωνία που καλείται να κατανοήσει, και να προσδιορίσει μια τέτοια προσωπική απόφαση. Σε μια εποχή που το στοιχείο της κοινωνικής ενσωμάτωσης και συνοχής φαίνεται να διαλύεται, με την κρίση και την οικονομική εξαθλίωση να χαρακτηρίζει την βασική παράμετρο, το αίσθημα της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην συναισθηματική ισορροπία του ανθρώπου.

Οι αυτοκτονίες είναι οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες της κρίσης. Πρόκειται για μια προσχεδιασμένη δολοφονία – με κατά συρροή αυτουργούς την οικονομία (βλέπε αγορά – καπιταλισμό) και θεσμικούς συνεργούς (βλέπε κράτος – πολιτικό σύστημα). Η Ελληνική κοινωνία τα τελευταία δυο χρόνια βιώνει ένα μείζων κοινωνικό-οικονομικό γεγονός. Η κρίση εκτός από  καταστροφικό αποτελεί και ένα ιδιαίτερο ψυχοτραυματικό καθεστώς για κάθε άτομο που το βιώνει δημιουργώντας την κοινωνία της καταστροφικής ακολουθίας, στην οποία αναδύεται το βίωμα του τρόμου. Έτσι και με την κρίση, που όπως όλα τα τραυματικά γεγονότα εκλύει φόβο. Η ένταση και η διάρκεια αυτού, προκαλεί οριακά συναισθήματα όπως επισφάλεια, απώλεια ελέγχου της ζωής, αβεβαιότητα και απειλή. Τα συναισθήματα αυτά αποτελούν το ψυχολογικό βίωμα της κρίσης, ειδικά για ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού όπως άνεργοι, συνταξιούχοι, κλπ. Συνεπώς ως αποτέλεσμα της γενικευμένης κρίσης σε οικονομικό επίπεδο, τα άτομα βιώνουν μια διαρκή και έντονα διογκούμενη ψυχολογική κρίση. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται κατανοητό ότι η πράξη της αυτοκτονίας αποτελεί μια πολύπλοκη ανθρώπινη κατάσταση, όπου πολλοί παράγοντες εμπλέκονται, όπως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου, η κατάσταση της υγείας του, οι συγκεκριμένες συνθήκες της ζωής, η συγκεκριμένη χρονική στιγμή, κλπ.

Εξετάζοντας τις κοινωνιολογικές παραμέτρους που καθορίζουν την αυτοκτονία, οι υπάρχουσες κοινωνικές δομές, τα υφιστάμενα πολιτικά συστήματα και οι κοινωνικοί κανόνες, θέτουν απρόσκοπτα τις προϋποθέσεις εμφάνισης αυτής της συμπεριφοράς στην σημερινή εποχή. Σήμερα η απουσία νοήματος και η γενικευμένη απομόνωση, δημιουργούν εσωστρέφεια και αυτοηττώμενες συμπεριφορές που οδηγούν σε μείζονα κατάθλιψη που επιβαρύνεται από την οικονομική επισφάλεια. Στα τελευταία δύο χρόνια με την εφαρμογή των πολιτικών του μνημονίου, είναι πασιφανές ότι τη ανάγκη του ανθρώπου να «ανήκει» σε μια ομάδα, να αισθάνεται συμμετοχή και ασφάλεια σε αυτή, αλλά και να λαμβάνει αναγνώριση και ικανοποίηση πλέον έχει απολεσθεί. Οι έρευνες δείχνουν μια αυξανόμενη τάση, ότι οι ηλικιωμένοι, άνεργοι κλπ παρουσιάζουν υψηλό βαθμό συναισθηματικής αποστέρησης λόγο της οικονομικής αποδυνάμωσης τους: Μειωμένες συντάξεις, δάνεια, αδυναμία σίτισης ή φαρμακευτικής αγωγής κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τους  μετανάστες οι οποίοι σε αυτό το στάδιο της ζωής τους έχουν βιώσει σημαντικές απώλειες, το σπίτι, η οικογένεια, τα αγαπημένα πρόσωπα, και αισθάνονται ότι οι ρίζες τους έχουν «χαθεί» και δεν επαναπροσδιορίζονται. Ειδικά δε σήμερα στο ελληνικό ξενοφοβικό παραλήρημα των πογκρόμ και των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Το 1897, ο Emile Durkheim, με την μελέτη του «Η Αυτοκτονία» (Le Suicide), παρουσίασε για πρώτη φορά ένα σημαντικό έργο πάνω στο θέμα αυτό. Σύμφωνα με τον Durkheim η συμπεριφορά του ατόμου καθορίζεται από τη σχέση του με την κοινωνία. Όσο πιο συγκροτημένη και ασφαλής είναι αυτή η σχέση, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Ο Durkheim διέκρινε τρία είδη αυτοχειρίας: την «αλτρουιστική», στην οποία το άτομο τελεί σε μια σχέση συγχώνευσης και ταύτισης με την κοινωνία και νιώθει «υποχρεωμένο» να υπακούει στις επιβολές της, ακόμη και να θυσιαστεί γι' αυτή. Την «εγωιστική αυτοκτονία», που είναι και η πιο χαρακτηριστική της πάλαι ποτέ καταναλωτικής εποχής της κοινωνίας της αφθονίας. Σε αυτή την περίπτωση το άτομο νιώθει αποκομμένο από την κοινωνία και βιώνει σημαντική απουσία κοινωνικών δεσμών. Η ανάγκη τού να ζήσει και να αντεπεξέλθει απλά δεν το αφορούν ως αποτέλεσμα της αλλοτρίωσης της ζωής. Και την «ανομική αυτοκτονία» σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο βρίσκεται απρόσμενα σε μια κατάσταση όπου η καθιερωμένη σχέση του με την κοινωνία και τους θεσμούς της «καταρρέει». Η ανεργία, η πτώχευση, η μετανάστευση κ.ά. αποτελούν καταστάσεις που θέτουν εξαιρετικά απότομες αλλαγές στη σχέση του ατόμου με τις κοινωνικές δομές, δημιουργώντας αποδιοργάνωση, έντονο στρες και πιθανή απώλεια ελέγχου. Είναι πασιφανές ότι στις μέρες μας ζούμε σε μια περίοδο θεσμικής – κοινοβουλευτικής ανομίας.

Ο Freud από την μεριά του πρωτοστάτησε στην ψυχολογική ερμηνεία της αυτοκτονίας, παρουσιάζοντας το 1920 τη θεωρία του σχετικά με το ένστικτο του θανάτου (Thanatos). Σύμφωνα με αυτή, σκοπός του να ξεπεράσει τις αναστολές του ανθρώπου, να καταστρέψει, και να τον επαναφέρει στην κατάσταση της άψυχης, ανόργανης κατάστασης από την οποία προήλθε. Το ένστικτο του θανάτου συνυπάρχει πάντα με το ένστικτο της ζωής. Ο Freud υποστήριζε ότι η αυτοκτονία αποτελεί ουσιαστικά μια επιθυμία θανάτου στραμμένη προς τους άλλους. Αν και πολύ συχνά η πράξη της αυτοκτονίας θεωρείται ως μια ενέργεια στην οποία η επιθετικότητα είναι στραμμένη προς το ίδιο το άτομο, μια πιο λεπτομερής παρατήρηση υποδεικνύει ότι στην πραγματικότητα, είναι στραμμένη και προς ένα άλλο πρόσωπο. Αυτό το πρόσωπο είναι ο «σημαντικός άλλος» και είναι συνήθως αυτό που βρίσκεται πολύ κοντά στον αυτόχειρα (σύζυγος, παιδί, γονιός, κ.ά.). Η αυτοκτονία λοιπόν δεν είναι απλά ένα ενδοψυχικό γεγονός, αλλά ουσιαστικά, διαδραματίζεται μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων διότι οι περισσότερες αυτοκτονίες αποτελούν ουσιαστικά μια ύστατη έκκληση για βοήθεια.

Η σημερινή απάνθρωπη συστημική πραγματικότητα καλλιεργεί την προκατάληψη προσδιορίζοντας τον αυτόχειρα ως ένα άτομο «ανάξιο» επειδή δεν είναι σε θέση να παλέψει για τη διεκδίκηση της ζωής. Το ίδιο και για τον άνεργο που αφού έχασε την δουλεία του έμεινε άνεργος, ή τον συνταξιούχο που αφού μειώθηκε η σύνταξη του βρέθηκε στα συσσίτια, κοκ. Είναι σημαντική η συνειδητοποίηση ότι η αυτοκτονία αποτελεί ένα θέμα που είναι βαθιά συνυφασμένο με την ανθρώπινη υπόσταση αλλά και την κοινωνική κατάσταση. Πλέον από τις αυτοκτονίες της «ανίας» σε εποχές καταναλωτικής χλιδής έχουμε περάσει στις αυτοχειρίες της «ανέχειας».

Είναι αυτό το καταστροφικό σύστημα που δημιουργεί την ανισότητα την αλλοτρίωση τις ψυχώσεις και την κατάθλιψη.  Ας αφήσουμε την εύκολη ψυχολογιοποίηση και της άρρητες θεωρίες της προσωπικότητας κατά μέρος. Δεν ήταν η «κρίση», αλλά το κράτος - ως πολιτειακός θεσμός και ο καπιταλισμός -ως αγοραίο σύστημα αυτό που δημιουργεί φτωχούς, ανέργους, μετανάστες  άστεγους, και αυτόχειρες. Ο κύριος Δημήτρης δεν ήταν δειλός και ας αφήσουμε τις α-νοησίες των απανταχού καθεστωτικών «ειδημόνων». Η πράξη του δεν ήταν μια Μοιρολατρική αλλά Αλτρουιστική αυτοκτονία, κατά την οποία θυσίασε την ζωή του για το κοινό καλό. Μας στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα, ας το επεξεργασθούμε. Ώστε η ζωή να νικήσει.

Αργύρης Αργυριάδης

πηγή: http://www.babylonia.gr